Mysterieuze materie
“Er bestaan intussen gelukkig meer dan tien erkende MS behandelingen. Maar MS genezen? Dat kan nog niet. Daar wil ik iets aan doen.”
Bieke Broux, MS Onderzoeker aan de Universiteit van Hasselt
“Er bestaan intussen gelukkig meer dan tien erkende MS behandelingen. Maar MS genezen? Dat kan nog niet. Daar wil ik iets aan doen.”
Bieke Broux, MS Onderzoeker aan de Universiteit van Hasselt
Volgens Bieke Broux, MS-onderzoekster aan de Universiteit van Hasselt, is Vera Rubin een inspiratiebron voor vrouwelijke wetenschappers die een gezin en een onderzoekscarrière willen combineren.
Vera Rubin (1928-2016) leverde als eerste bewijs voor het bestaan van ‘donkere materie’, de mysterieuze, onzichtbare materie die ongeveer dertig procent van ons heelal uitmaakt. Bieke vertelt hierover: “Vera keek naar sterrenstelsels en bestudeerde hun rotatiesnelheden. Ze deed waarnemingen die de toenmalige theorieën nog niet konden verklaren. Ze toonde vervolgens aan dat er een soort onzichtbare materie moest zijn die invloed heeft op de rotatie van sterrenstelsels. Als vrouw was ze haar tijd ver vooruit. Voor mij is Vera niet alleen door haar ontdekking een wetenschapsheldin, maar ook omdat ze zich een weg heeft gebaand door de exclusieve mannenwereld die de astronomie destijds was. Ze trok zich daar weinig van aan en was vooral gedreven door nieuwsgierigheid. Daarbij bewonder ik haar moederschap. Ze zorgde voor haar vier kinderen en was dus tegelijkertijd gepassioneerd bezig met haar onderzoek. Ze combineerde beide werelden zonder offers te willen maken. Zelf zei ze ooit ‘Having a family and a career was very hard, but it’s do-able’. Alle vier haar kinderen behaalden uiteindelijk trouwens een eigen doctoraat in de wetenschap.”
Bieke is zelf moeder van twee jonge kinderen. Ze vindt de combinatie moederschap en onderzoek – om met de woorden van Vera te spreken – “do-able”. “De nieuwe generatie van vrouwelijke wetenschappers met kinderen lijkt meer en meer door te breken naar de hogere regionen, maar we zijn er nog niet. Je hoeft maar naar de cijfers te kijken: bij de doctoraatsstudenten zit de verhouding tussen mannen en vrouwen nog goed, maar bij elke volgende stap op de academische ladder vallen er vrouwen af.
Dat heeft zeker nog met de gezinssituatie te maken. De leeftijd waarop je als wetenschapper de belangrijke stap van postdoctoraal onderzoeker naar professor wilt zetten, namelijk tussen de 30 en 35 jaar, valt samen met het moment waarop stellen aan kinderen beginnen. Een vrouw valt dan sowieso een periode uit door de zwangerschap en het jonge moederschap, en draagt ook daarna vaak de grootste zorgen voor het gezin. Intussen kunnen mannen makkelijker hogerop klimmen.
Om een voorbeeld te geven: de meeste financieringskanalen houden wel rekening met vertraging van je onderzoek door een zwangerschap, maar op het moment dat je promotie wil maken, wordt er geen rekening meer mee gehouden. Er is daardoor geen enkele manier om verschillen in onderzoeks-output tussen een kinderloze onderzoeker en een moeder recht te trekken bij selectiegesprekken of promoties. Op die manier zal er nooit een evenredige verdeling komen aan de top van de universiteiten.”
Bieke wil daar iets aan veranderen en richtte daarom tijdens de eerste lock down in maart samen met enkele collega’s een commissie voor gender en diversiteit op aan de Universiteit Hasselt. “Ter inspiratie namen we in februari al deel aan een onlineprogramma naar aanleiding van Internationale Dag voor Vrouwen in de Wetenschap, met onder andere interessante debatten, getuigenissen en inspirerende sprekers.”
Bieke onderzoekt mogelijke oorzaken van multiple sclerose (MS). “Zoals we weten is MS een auto-immuunziekte die de hersenen en het ruggenmerg aantast. Het immuunsysteem van een iemand met MS valt het eigen lichaam aan.
Immuuncellen beschadigen myeline, een isolerende laag rond de zenuwuiteinden die er normaal voor zorgt dat signalen van de hersenen naar de rest van ons lichaam worden doorgegeven. Bij personen met MS is dat myeline afgebroken of aangetast, waardoor de signalen vanuit de hersenen niet meer helemaal of zelfs helemaal niet meer aankomen. Daardoor hebben mensen met MS bijvoorbeeld problemen met het zicht of met cognitie of zelfs verlammingsverschijnselen. Er bestaan intussen gelukkig meer dan tien erkende behandelingen, maar genezen… dat kan nog niet. Daar wil ik iets aan doen.”
Helpt u mee?
“MS komt best vaak voor. In Nederland lijdt ongeveer één op 700 mensen aan deze ziekte, maar toch blijft het ‘mysterieuze materie’, net als het heelal voor Vera was. Puzzelstukjes van de oorzaak zijn gelukkig gevonden, maar de puzzel is nog niet gelegd. Er zijn aanwijzingen dat virussen aanleiding kunnen zijn, maar vaak is er ook sprake van een genetische invloed. Ongeveer dertig procent van het risico is afkomstig van genetische factoren. *
De voorbije jaren gingen onderzoekers vooral op zoek naar manieren om MS af te remmen of te stoppen. Daarvoor hoef je de oorzaken niet te kennen. Maar ik zoek in ons lab wel naar mogelijke oorzaken van MS. Zo onderzoek ik de interactie tussen cellen van het immuunsysteem en hersencellen. Eén van de eerste gebeurtenissen tijdens het ontstaan van MS is dat immuuncellen de hersenen binnendringen door de bloed-hersenbarrière. Door dat proces te bestuderen, hopen we aanknopingspunten te vinden voor therapieën tegen MS. Als we deze immuuncellen al in een vroeger stadium kunnen opsporen, dan kunnen we de ziekte mogelijk ook volledig lamleggen, voordat er iets in de hersenen gebeuren kan.”
Bieke Broux ontving in 2019 van Stichting MS Research en MoveS een Global MS Research Booster Award, een subsidie van € 180.000 voor het onderzoek naar de ‘bescherming van de toegangspoort naar de hersenen’. In samenwerking met MS Centrum Amsterdam, bestudeert Bieke een groep immuuncellen die de hersenen aantasten en bijdragen aan het ziekteproces. In haar onderzoek speelt één bepaald molecuul een belangrijke rol.
Bieke: “We hebben ontdekt dat dit specifieke molecuul terug te vinden is op de immuuncellen die bij mensen met MS zijn ontregeld. Zelfs nog voordat de cellen schadelijk zijn geworden. Dit molecuul heeft een dubbele werking. Het zorgt ervoor dat de afweercellen door de bloed-hersenbarrière heen kunnen breken en dat zij schade kunnen toebrengen aan de hersencellen. Wij willen proberen om met behulp van immuuntherapie de interactie tussen dit molecuul en een eiwit op de bloed-hersenbarrière te blokkeren. Op deze manier willen we voorkomen dat schadelijke immuuncellen de bloed-hersenbarrière oversteken. Als dat lukt, zijn we een heel eind verder!”
Bron: Kim Verhaeghe, Eos Wetenschap