Afweer tegen EBV – Op zoek naar de “aansteker” van MS

EBV anders herkend door afweercellen

Belang: MS heeft een variabel ziektebeloop en is helaas nog niet te genezen. Het is bekend dat hoe eerder een persoon met MS een behandeling krijgt met ziekte-remmende medicijnen, hoe lager de kans is op ernstige en blijvende invaliditeit. Echter, weten we niet goed genoeg wie we op welk moment het beste kunnen behandelen, en met welk medicijn zonder negatieve bijwerkingen of complicaties.

Meer kennis over de oorzaak van MS is nodig om de ziekte te kunnen stoppen. Er zijn veel aanwijzingen dat een verstoring van het afweersysteem de eerste ‘aansteker’ vormt voor MS. Zo blijkt bijvoorbeeld uit grote genetische onderzoeken dat de opbouw van een klein deel van het afweersysteem, ook wel HLA genoemd, een sterk bepalende factor is voor het ontstaan van MS. Dit HLA (human leukocyte antigen) functioneert als een soort dienblad waarop moleculen worden gepresenteerd. De B- en T-cellen, de zogenaamde specifieke afweercellen, maken aan de hand van de moleculen op het HLA-dienblad onderscheid tussen gezonde cellen en schadelijke cellen. Dankzij HLA kunnen B- en T-cellen heel gericht in actie komen en bijvoorbeeld alleen de cellen die geïnfecteerd met een bepaald virus uitschakelen. Het HLA-eiwit kent vele variaties, waardoor dit soort afweercellen verschillende ziekteverwekkers kunnen herkennen.

ErasMS, het MS-centrum waar Marvin werkt, is in het bijzonder geïnteresseerd in de specifieke afweerreactie tegen het Epstein-Barr virus (EBV). Er zijn namelijk veel verschillen in het ziektebeloop tussen mensen met MS, maar er is ook één grote gemene deler, en dat is EBV. Alle mensen met MS hebben een infectie met dit virus ondergaan. Daarnaast hebben Marvin en zijn team eerste aanwijzingen gevonden dat het gedrag van B- en T-cellen, dat beïnvloed wordt door zowel HLA als EBV, anders is in mensen met MS. Hierdoor richten de afweercellen mogelijk meer schade aan dan dat ze voorkomen. Meer inzicht in een veranderende afweerreactie tegen EBV kan dus in de toekomst iets opleveren dat breed toepasbaar is voor alle vormen van MS. In dit onderzoek worden afweercellen gericht tegen EBV in mensen met de eerste symptomen van MS onder de loep genomen. Hierin wordt meegenomen welk effect variaties in HLA hebben op de specifieke reactie van deze afweercellen.

HLA variaties bepalen afweer tegen EBV

Methode: ‘In het laboratorium kunnen de B- en T-cellen, verantwoordelijk voor de afweerreactie tegen EBV, op een geavanceerde manier geanalyseerd worden aan de hand van een zogeheten spectrale cytometer’. Dit gloednieuwe apparaat in het MS-centrum ErasMS in Rotterdam maakt het mogelijk om meer dan 35 ‘uiterlijke’ eigenschappen per individuele cel te bepalen. Zo kunnen ze afwijkingen in het afweersysteem tot in de kleinste details in kaart te brengen. Met deze techniek wordt zowel het bloed als het hersenvocht van mensen met eerste klachten van MS onderzocht.

Deelnemers worden verdeeld in groepen met een hoge en een lage genetische vatbaarheid op basis van variaties in hun HLA. Er zijn namelijk meerdere variaties in HLA gevonden die de kans op MS sterk verhogen, terwijl andere variaties de kans op MS juist weer verlagen. Verschillen in HLA liggen dus uiteindelijk ook ten grondslag aan een verschillende afweerreactie tegen EBV. Hoe dit precies te werk gaat en resulteert in MS is nog onbekend.

Als het HLA-risicoprofiel gedetailleerd in kaart is gebracht wordt vervolgens gekeken hoe dit samenhangt met ziekteactiviteit, ziektebeloop, de reactie van B- en T-cellen tegen EBV en hun vermogen om het centrale zenuwstelsel binnen te dringen.

Waarom afweercellen de hersenen binnendringen

Verwacht resultaat: Verwacht wordt dat de afweerreactie tegen EBV anders is in mensen met MS. Door het analyseren van mensen met eerste MS-symptomen en onderscheid te maken in de genetische vatbaarheid om MS te ontwikkelen, is de kans groot dat deze afwijkende reactie nauwkeurig gedefinieerd kan worden. De veranderingen in functionele eigenschappen van afweercellen die hierbij betrokken zijn (B- en T-cellen) kunnen verklaren waarom bepaalde afweercellen wel de hersenen binnendringen bij mensen met MS en niet bij gezonde personen.

De “aansteker” van MS stoppen

Impact: Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen op welke manier B- en T-cellen van mensen met MS reageren op EBV. En hoe deze reactie verschilt ten opzichte van mensen zonder MS. Als vastgesteld kan worden hoe de functie van afweercellen, die zich richten op EBV, verandert bij mensen met MS, kan dit uiteindelijk verklaren hoe de ziekte ontstaat. Dit biedt kansen om in de toekomst de schadelijke afweercellen beter en eerder te detecteren en zo de “aansteker” van MS in een vroeg stadium te stoppen.

MS-fellowship

Het MS-fellowship is een subsidie voor excellente MS-onderzoekers in Nederland en bedoeld om toptalent in en uit Nederland te behouden voor MS-onderzoek. De subsidie van € 475.000,- voor vier jaar biedt een MS-fellow de middelen om een eigen onderzoeksgroep op te richten. Alleen de allerbesten binnen hun onderzoeksgebied komen in aanmerking. Ruim twintig jaar geleden honoreerde Stichting MS Research de eerste twee MS-fellowships. Marvin van Luijn is de tiende persoon die deze bijzondere persoonlijke beurs ontvangt.